Bez czarny (Sambucus nigra L.)

Bez czarny, dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) - gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae). Krzew o kulistej koronie. Wykorzystywany jest jako roślina lecznicza, kosmetyczna, ozdobna i jadalna. 

Kwitnie w czerwcu, lipcu. Kwiaty białe, promieniste, zebrane w duże i płaskie baldachogrona o średnicy zwykle od 10 do 20 cm, z 5 głównymi gałązkami. Wydzielają silny, niezbyt przyjemny zapach.  

Owoce mięsiste i lśniące pestkowce, po dojrzeniu fioletowoczarne, z 3–6 nasionami. Owoce rodzone są corocznie obficie, dojrzewają od końca sierpnia do października i utrzymują się na roślinie w postaci zwisających owocostanów. 

Wszystkie części rośliny zawierają w różnej ilości trujące glikozydy sambunigrynę i sambucynę. Owoce zawierają je w stanie niedojrzałym. Spożycie niedojrzałych i nieprzetworzonych owoców skutkować może zatruciem.

Wysoka temperatura (gotowanie i smażenie bez przykrycia) usuwa ich własności trujące. 

Objawami zatrucia są: osłabienie, bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka, przyspieszenie tętna i zaburzenia oddychania aż do duszności włącznie. Pierwsza pomoc polega na sprowokowaniu wymiotów i płukaniu żołądka. Konieczna pomoc lekarza. 

W pyłku, kwiatach i owocach stwierdzono obecność białka, wywołującego reakcje alergiczne takie jak nieżyt nosa, zapalenie spojówek i duszności.

 

 

Właściwości lecznicze:

Według Farmakopea Polska surowcem zielarskim są kwiaty (Flos Sambuci) i dojrzałe (czarne) owoce (Fructus Sambuci).

Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych.
Kwiaty działają lub przypisywane jest im działanie: moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie.
Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, płucze jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywa oczy przy zapaleniu spojówek. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy.

Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco, hipolipemicznie (obniżają stężenie triglicerydów, cholesterolu ogółem i cholesterolu LDL (w testach medycznych poglądy te nie zostały potwierdzone), przeciwwirusowo i immunostymulująco. Ze względu na dużą zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające.
Z owoców zazwyczaj wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, nerwobólów, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym także przy zaburzeniach przemiany materii.
Wyciągi z owoców mają także słabe działanie przeciwbólowe. Mogą być używane do przemywania jamy ustnej po usunięciu zęba i przy porażeniu nerwu twarzowego.
Tradycyjnie bez czarny wykorzystywany jest także w leczeniu chorób wirusowych. Sok z czarnego bzu stosowany jest w leczeniu grypy i przeziębień. W badaniach klinicznych potwierdzono działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne (wobec Streptococcus pyogenes grupy C i G oraz Moraxella catarrhalis).

W przypadku owoców syrop zawierający ok. 30–38% jagód stosuje się w dawkach 15 ml 3 razy dziennie.

Roślina jadalna, ale trzeba pamiętać o tym, że owoce nie nadają się do spożycia na surowo. Z dojrzałych owoców można robić konfitury, dżemy, kisiele, soki, wino, można je także suszyć. Zawierają cukry, witaminy (głównie B i C), kwasy organiczne i inne związki. Muszą być jednak dojrzałe i ugotowane, gdyż gotowanie usuwa zawartą w nich truciznę.
W medycynie tradycyjnej ekstrakt z bzu wykorzystywany był w leczeniu cukrzycy.

Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka, baźnik, bess, best, bestek, bez apteczny, bez aptekarski, bez biały, bez dziki, bzowina czarna, bzowki, côrny bez, flider, gołębia pokrzywa, hebz, holunder, hyćka, kaszka, suk.